Wie mag na de dood jouw appjes lezen?

Na de dood houdt ons leven op, maar onze ‘digitale erfenis’ laten we vaak springlevend achter. Wie mag dan jouw mails en appjes lezen? En moet je Facebook-account verwijderd, of juist in leven gehouden worden?

Lees het artikel

26.02.2022 | gepubliceerd op Linda.nl

Je kunt je nabestaanden een hoop ellende besparen door je digitale nalatenschap goed te regelen. LINDA.nl vroeg experts hoe je dat het beste doet én tegen welke problemen je aanloopt als er niets is geregeld.

Digitale erfenis

Wanneer iemand overlijdt, moet er een hoop geregeld worden. En dat geldt niet alleen meer voor tastbare eigendommen. Tegenwoordig speelt een groot gedeelte van ons leven zich online af. Van foto’s en social mediapagina’s tot gesprekken én crypto: allemaal behoren ze tot onze digitale erfenis. Op dit moment is daar nog geen specifieke wetgeving voor. Anders dan een huis, een auto of een verzameling lp’s, wordt wat je online bewaart of bezit niet volgens het erfrecht aan nabestaanden overgedragen.

Na de dood zullen bedrijven je dierbaren niet automatisch toegang geven tot je accounts. Wanneer je geen inloggegevens achterlaat, kunnen je nabestaanden moeilijk toegang krijgen tot steeds beter beveiligde devices en accounts. De meeste mensen beseffen dat niet, weet notaris en expert in digitaal erfrecht Lucienne van der Geld. “Niemand stapt naar de notaris en zegt: ik kom mijn digitale erfenis regelen. Wij moeten het onderwerp zelf aansnijden, en dan hoor je altijd: ‘Daar heb ik nooit aan gedacht.’”

Toegang tot telefoon

Of je nu foto’s zoekt of abonnementen moet afwikkelen, zonder wachtwoord wordt dat ingewikkeld. Een telefoon, tablet of laptop waarvan je de inloggegevens niet kent, breek je niet zomaar open, weet Brandon Kwey, digital afterlife-expert bij Digital Life Legacy. Deze non-profitorganisatie helpt nabestaanden toegang te krijgen tot de apparatuur en accounts van overledenen. Ze doen dit met dezelfde technieken als politie en justitie.

Ze beginnen meestal met één apparaat. “Als je een van de apparaten in kan, heb je vaak ook meteen toegang tot de meeste accounts”, zegt Kwey. Met speciale apparatuur proberen ze via “een achterdeur” een device in te komen, legt hij uit. “Tegenwoordig zijn apparaten alleen zo goed beveiligd dat het wel weken tot maanden kan duren tot dit lukt.”

Zelf geeft Kwey ook veel voorlichting over digitaal nalatenschap op scholen en in bibliotheken. “Helaas merken we dat we veel verzoeken krijgen van ouders van jongeren die suïcide hebben gepleegd. We vinden het daarom belangrijk om ook jonge mensen bewust te maken.”

Privacy

Wanneer je de inloggegevens niet via het apparaat kunt achterhalen, verlenen bedrijven zoals Apple en Facebook nabestaanden niet zomaar toegang. “Je bent een gebruiker van Facebook en geen eigenaar van je pagina”, legt Kwey uit. Hetzelfde geldt voor je foto’s in iCloud en de berichten in je Gmail-account. De meeste mediabedrijven hebben in hun gebruiksvoorwaarden opgenomen dat hun accounts niet overdraagbaar zijn “Het account valt zo na je overlijden in handen van het bedrijf, en niet in die van je nabestaanden.”

Als je dierbaren toch naar binnen willen, zullen ze hier veel moeite voor moeten doen. Zo wil Facebook eerst een overlijdensakte zien, en kan je het bij Google en Microsoft zonder een gerechtelijk bevel wel vergeten. “Bedrijven zijn er vanwege de privacy niet happig op”, zegt Kwey. Juridisch gezien vervalt de privacy van de overledene, maar het gaat hen met name om het voorkomen dat andere personen in e-mails of bij foto’s kunnen.

“Maar het is nogal wat om te procederen om toegang te krijgen tot de gegevens van een overledene”, weet notaris Van der Geld. Vorig jaar hebben Nederlandse nabestaanden een zaak aangespannen tegen Microsoft. Het bedrijf wilde hen geen toegang geven tot de mailbox van de overledene. “De rechter heeft gezegd dat het bedrijf hen wél toegang moet geven, en dat is de eerste keer dat een Nederlandse rechtbank zo’n uitspraak doet.”

Nabestaanden

Wel benadrukte de rechter dat zij zorgvuldig met de gegevens moeten omgaan. Je weet tenslotte nooit welke privézaken je tegenkomt. En je kent de (precieze) wensen van de overledene vaak niet, weet Erica Witkamp, lector Zorg om Naasten aan de Hogeschool Rotterdam. Ze heeft in 2019 een verkennend onderzoek gedaan naar wat mensen willen dat er met hun eigen social media accounts gebeurt na de dood, en met die van hun dierbaren.

Daar blijkt onder de 350 deelnemers van haar enquête nogal wat verschil in te zitten. Zo wil 75 procent van de ondervraagden toegang tot de accounts van hun overleden naasten. Tegelijkertijd wil 70 procent dat de eigen social media na de dood verwijderd worden. “Je ziet dat daar echt een verschil in zit”, zegt Witkamp. “Wanneer nabestaanden niet precies weten wat ze moeten doen, kan dat een grote last zijn. Als je goed vastlegt hoe je wilt dat je nalatenschap wordt geregeld en door wie, scheelt dat een hoop ellende.”

Regelen

De oplossing is simpel, zegt Kwey van Digital Life Legacy. “Maak het ten eerste bespreekbaar. Breng vervolgens in kaart wat je allemaal hebt: je fysieke apparaten, maar ook je online accounts. Bedenk vervolgens met wie je jouw wachtwoorden na je overlijden wil delen, en hoe je dat gaat doen.” Zo kun je een lijstje in een kluis leggen, maar dan moet je deze wel steeds weer updaten. Ook zijn er online wachtwoord-managers waarbij je kunt instellen dat je de inloggegevens na de dood aan iemand overdraagt.

Leg daarbij ook vast hoé je wil dat je digitale nalatenschap wordt afgewikkeld, zegt Kwey. “Geef het aan als je niet wilt dat iemand je Instagram berichten doorgaat. Helaas zijn die verzoeken niet juridisch bindend, maar dan zijn je wensen wel bekend.” Als je de afwikkeling van je digitale erfenis opneemt in je testament, zijn de afspraken dat wel, zegt Van der Geld. “De executeur is een bestaande figuur in de wet die verplicht is om je erfenis af te wikkelen zoals jij dat bepaald hebt. Ook als deze digitaal is.”

Er is meer wat je bij leven al kunt doen, zonder direct wachtwoorden te delen. Zo kun je bij Facebook een legacy contact aanstellen. Deze persoon kan dan na je dood je account omzetten in een herdenkingspagina óf verwijderen. Tegelijkertijd kan de aangestelde dierbare – als je dat aangeeft – niet door je berichten gaan. Ook bij Google kun je een ‘inactiviteit manager’ aanmelden. Als je zes maanden niet inlogt, krijgt deze persoon toegang tot een deel van je mailbox en andere zaken die gekoppeld zijn aan je account.

Wet

Van der Geld en Kwey hopen beiden dat de Microsoft-zaak ervoor zal zorgen dat nabestaanden in de toekomst eerder toegang krijgen tot accounts. “We moeten de wetgeving aanpassen, en ik denk op Europees niveau, zodat de executeur van het testament automatisch toegang krijgt tot de digitale erfenis”, zegt Van der Geld. In de Verenigde Staten en Duitsland is dit bijvoorbeeld al beter geregeld. “Maar ook als de wet en de bedrijven beter meewerken, kan het een zoektocht blijven. Want wat zijn iemands digitale sporen? Daarom zal het belangrijk blijven om het netjes achter te laten.”